Cây diếp cá là một loại cỏ nhỏ, mọc lâu năm, ưa chỗ ẩm ướt có thân mọc rễ ngầm dưới đất. Rễ nhỏ mọc ở các đốt, thân mọc đứng cao 40 cm, có lông hoặc ít lông. Lá mọc cách, hình tim, đầu lá hơi nhọn hay nhọn hẳn. Hoa nhỏ mầu vàng nhạt không có bao hoa, mọc thành bông, có 4 lá bắc mầu trắng, trông toàn bộ bề ngoài của cụm hoa và lá bắc giống như một cây hoa đơn độc, toàn cây vò có mùi tanh như cá, hoa nở về mùa hạ vào các tháng 5-8.

Mọc hoang ở các nơi ẩm thấp trong nước ta, nhân dân thường hái về ăn với cá. Toàn cây thường hái về dùng tươi hay phơi khô hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học trong cây có chừng 0,0049% tinh dầu và một ít chất ancaloit gọi là cocdalin. Thành phần chủ yếu của tinh dầu là metylnonylxeton CH3CO(CH2)8CH3 (có mùi rất khó chịu) chất mieecxen (myrcen) C10H46, axit caprinic C9H19COOH và laurinaldehyt. Hoa và quả chứa chất isoquexitrin và không chứa quexitrin. Độ tro trung bình là 11,4%, tro không tan trong HCL là 2,7%.

Tác dụng dược lý:

1. Diếp cá có tác dụng lợi tiểu: tính chất lợi tiểu này do chất quexitrin và các chất vô cơ chứa trong diếp cá. Dung dịch có 1/100.000 phân tử lượng quexitrin vẫn còn có tác dụng lợi tiểu rất mạnh. Chất isoquexitrin cũng có tác dụng lợi tiểu (Nhật dược chí 1936).

2. Một ý kiến khác cho rằng những dẫn xuất của đioxyflavonon (3-4 dioxy flavonol) đều có tính chất của rutin nghĩa là tăng sức chịu đựng của vi ti huyết quản làm cho huyết quản khó đứt vỡ (Nhật chí dược 1951).

3. Chất cocdalin có tác dụng kích thích da, gây phồng.

Công dụng và liều dung:

Tính vị theo đông y: Cay, hơi lạnh, hơi có độc, vào phế kinh, có tác dụng tán nhiệt, tiêu ung thũng, dùng chữa phế ung, ngoài dùng chữa ung thũng, trĩ, vết lở loét. Nhân dân dùng cây diếp cá trong những trường hợp tụ máu như đau mắt ( giã nhỏ lá ép vào 2 miếng giấy bản đắp lên mắt khi ngủ, làm như vậy 2-3 lần) hoặc trong bệnh trĩ lòi dom ( sắc uống nước với liều 6-12g đồng thời sắc nước lấy hơi xông rồi rửa). Nhiều người dùng thấy hiệu nghiệm.

Ngoài ra còn có tác dụng thông tiểu, chữa bệnh mụn nhọt, kinh nguyệt không đều. 

Liều dùng trung bình: 6-12g một ngày( sắc, bột viên).

Đơn thuốc kinh nghiệm dùng cây diếp cá:

- Cây diếp cá khô            20 g

- Táo đỏ                          10 quả

- Nước                             600 ml  

     Sắc còn 200ml chia 3 lần uống trong ngày, chữa bệnh viêm sưng tai giữa, sưng tắc tia sữa.

      Bài viết được trích từ “ Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của Giáo sư tiến sĩ Đỗ Tất Lợi “